Verenigingsmanagement de jaren ’10: Van crisis naar crisis

Verenigingsmanagement in tijden van roerige verandering

Welkom op het blog ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum van Lejeune. In aanloop naar het jubileumcongres op donderdag 31 oktober presenteren we de komende maanden een blogreeks waarin we de zes decennia van Lejeune Association Management voorbij laten komen. Per decennium vertellen we iets over de context: de wereldgeschiedenis, economische, maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen én hoe ons bureau zich aan de hand daarvan voortdurend heeft ontwikkeld.

Deel 7 – de jaren ’10: Van crisis naar crisis, snelle verandering van politieke, geografische, ecologische en technologische dynamiek

Het tweede decennium van het nieuwe millennium werd gekenmerkt door economische en politieke crises. Na de kredietcrisis van 2008-2009 volgde de Griekse schuldencrisis, wat het vertrouwen in de euro en de Europese Unie onder druk zette. ECB-president Mario Draghi's ‘Whatever it takes’-toespraak in 2012 herstelde enigszins het vertrouwen, maar dit werd opnieuw op de proef gesteld door de vluchtelingencrisis, veroorzaakt door onrust in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, en door terroristische aanslagen in Europa. Hoewel vluchtelingen aanvankelijk welkom waren, sloeg het sentiment snel om, wat naast economische onzekerheid en angst voor globalisering mede bijdroeg aan de opkomst van populisme en euroscepsis. Sociale media droegen bij aan de polarisatie in de samenleving door algoritmes die de kloof tussen groepen versterkten. Het vertrouwen in Europese samenwerking werd verder ondermijnd door de Brexit en de verkiezing van Donald Trump in 2016. De annexatie van de Krim door Rusland in 2014 en de toenemende onrust in Oost-Oekraïne, met als tragisch dieptepunt voor Nederland het neerhalen van vlucht MH17, wierpen hun schaduw vooruit op de gebeurtenissen in de jaren ‘20. Ook het veranderende sentiment in Turkije ten aanzien van Europa leidde tot toenemende spanningen.

Ondertussen vroegen grote ecologische uitdagingen om ambitieuze akkoorden, zoals het Klimaatakkoord van Parijs en de Europese Green Deal. De Vierde Industriële Revolutie bracht technologische innovaties zoals robotica, het Internet der Dingen en AI, die werden gekoppeld aan verduurzaming. 'Cloud computing' werd de norm, wat nieuwe uitdagingen op het gebied van cyberbeveiliging met zich meebracht.

Op de arbeidsmarkt gingen in een vergrijzende samenleving de eerste babyboomers met pensioen, terwijl millennials een steeds belangrijkere rol kregen. Nieuwe beroepen en werkvormen ontstonden, en brancheorganisaties vernieuwden zich door te transformeren naar moderne, open platforms en online communities, gericht op samenwerking en dialoog met leden, belanghebbenden en de politiek.

Afbeelding gegenereerd met Dall-E

Van Europese integratie naar een Europa van tegenstellingen

Aan het begin van het nieuwe millennium begon het optimisme van de jaren '90 te vervagen, vooral na de kredietcrisis van 2008-2009. Overheden moesten ingrijpende maatregelen nemen om een financiële systeemcrisis te voorkomen, wat leidde tot de nationalisatie van banken in Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Spanje, Ierland, België en Nederland rond 2010. De situatie verslechterde verder toen bleek dat nationale overheden in landen zoals Spanje, Portugal, Ierland en vooral Griekenland mogelijk hun financiële verplichtingen niet konden nakomen. Nadat bij de toetreding van de 10 nieuwe lidstaten in 2004 en 2007 het accent nog had gelegen op verschillen tussen oost en west, ontstonden nu spanningen tussen noord en zuid in Europa, vooral nadat de Griekse regering onder curatele werd gesteld door de 'Trojka' (Europese Commissie, ECB, IMF). Later verschoof de aandacht weer naar oost-west spanningen rond de opvang van vluchtelingen. Europese solidariteit kwam onder zware druk te staan, vooral na de Brexit in 2016 en de opkomst van populistische partijen die zinspeelden op een 'exit' uit de EU van andere landen.

De Soft Power en het ‘Brussel-effect’

Deze crises benadrukten ook de onderlinge afhankelijkheid van de EU-lidstaten en de noodzaak van verdere samenwerking. Ondanks de toenemende afstand tussen Brussel en de Europese burgers, werd de invloed van Europese wet- en regelgeving steeds groter, zowel binnen als buiten de EU. De Nederlandse geschiedkundige Rob de Wijk beschrijft in zijn boek 'De Slag om Europa – hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen' het zogenaamde ‘Brussel-effect’, waarbij landen en bedrijven buiten Europa zich aanpassen aan Europese regels om toegang te krijgen tot de Europese markt, de grootste en rijkste ter wereld. In een wereld van toenemende geopolitieke spanningen werd de ‘soft power’ van de EU een niet te onderschatten factor.

Een voorbeeld hiervan is de Ethanol REACH Association, opgericht in 2008 om als industrie gezamenlijk te voldoen aan de verregaande registratieverplichtingen van REACH, de Europese chemiewet. Na het verstrijken van die registratietermijn in 2018 is REACH inmiddels een ‘de facto’ standaard geworden voor landen buiten de EU, zoals Zuid-Korea, Turkije en nu ook het VK. Daarmee vervult dit consortiumeen voorbeeldfunctie voor landen buiten Europa.

Koploper duurzaamheid en innovatie

Het kroonjuweel van de Europese ‘soft power’ is de EU Green Deal, geïntroduceerd in 2019 onder leiding van EU Commissaris Frans Timmermans. De Green Deal is het ambitieuze antwoord van Europa op klimaatverandering en milieu-uitdagingen. Het koppelt verduurzaming aan economische ontwikkeling, herstel en groene innovatie, en beïnvloedt tal van Europese wetten en regels op het gebied van CO2-uitstoot, circulariteit, grondstoffenverbruik, afvalbeheer en energie. Deze maatregelen vergen het uiterste van brancheorganisaties.

Stakeholder management: schaken op meerdere borden tegelijk

Brancheorganisaties zijn het afgelopen decennium steeds meer betrokken geraakt bij ‘stakeholder management’. Enerzijds proberen ze invloed uit te oefenen op de voorbereiding van Europese en nationale wetten, wat afstemming vraagt binnen sectoren en ketens. Anderzijds moeten ze actief zijn bij de uitvoering van deze wetten op nationaal niveau en waar nodig toezichthouders assisteren bij het doorvoeren van maatregelen op sectorniveau, en hen waar nodig attenderen op de praktische bezwaren of onuitvoerbaarheid van maatregelen. Een andere trend is de opkomst van uitvoeringsorganisaties die de ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid’, ook wel UPV, dragen voor verpakkingsafval, gebruikte elektronica en (sinds kort) textiel. Hierdoor zijn brancheorganisaties steeds meer betrokken geraakt bij het belangenspel binnen productketens.

Vergrijzing van samenlevingen en de ‘battle for talent’

Een belangrijke ontwikkeling in de jaren ’10 was de demografische verschuiving. De uittocht van babyboomers veranderde in een vergrijzende samenleving de verhouding tussen werkenden en gepensioneerden ingrijpend en had een grote impact op pensioenstelsels. De instroom van millennials, opgegroeid met technologie en met een voorkeur voor moderne, gedigitaliseerde organisaties, veranderde de arbeidsmarkt. Sectoren met een vergrijzend personeelsbestand moesten zich aanpassen door middel van om- en bijscholing en goede cao’s om talent aan te trekken en veranderingen in bedrijfscultuur door te voeren, en door automatisering en robotisering de arbeidsproductiviteit te verhogen. Wat ook snel verouderde in de context van snelle digitalisering was kennis. Van een industriële samenleving was in het naoorlogse Europa sinds de jaren ‘80 het zwaartepunt steeds meer komen te liggen op de diensteneconomie, maar in de jaren ’10 ontstond het begrip ‘kenniseconomie’, aangedreven door innovatie, technologische vooruitgang en talent. Bedrijven en beroepen die decennia daarvoor nog niet bestonden werden plots toonaangevend. Brancheorganisaties assisteerden daarbij door hun leden te helpen met campagnes gericht op de arbeidsmarkt, het om- en bijscholen van bestaand personeel, het bieden van passende collectieve arbeidsvoorwaarden en het aanbieden van kennis om intern de benodigde veranderingen in leiderschap en cultuur door te voeren en zo de aantrekkingskracht op jong talent te vergroten.

Bron: By Vc20 - <a href="https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=71922428">Own work, CC BY-SA 4.0, </a> — Bron: By Vc20 - Own work, CC BY-SA 4.0,

Alles met alles (en iedereen) verbonden: de platformeconomie

Met de opkomst van smartphones, apps en sociale media in de jaren '10 werden mensen en apparaten steeds meer verbonden. Platforms zoals Uber en Airbnb maakten vraag en aanbod toegankelijk via apps, en creëerden het fundament voor de ‘deeleconomie’, waarbij mensen middelen, goederen, diensten of kennis delen via digitale platforms.

E-commercebedrijven zoals Amazon, bol.com en booking.com begonnen traditionele winkels en reisbureaus te verdringen, met leegstand in winkelstraten tot gevolg. En partijen als Netflix en Spotify en draadloze internetverbindingen via wifi of bluetooth maakten in menig huishouden de collectie LP’s, CD’s, Videos’ en DVD’s overbodig. Data werden steeds meer opgeslagen op externe servers (in ‘The Cloud’). Het beschikken over toegang tot data werd beschouwd als ‘het nieuwe olie’ en gaf techgiganten zoals Google, Amazon en Facebook enorme macht gaf, via slimme algorithmen die het zoek- en browsergedrag van gebruikers beïnvloedden. Tegelijkertijd ontstonden zorgen over privacy, zoals beschreven in Dave Eggers’ roman The Circle (2013), waarin privacy diefstal is, geheimen leugens zijn iemands identiteit wordt bepaald door online gedrag.

Nederland ontwikkelde zich als een ‘Data Hub’ in deze steeds verder digitaliserende wereld. Industry 4.0, zoals beschreven door oprichter van het World Economic Forum Klaus Schwab in The Fourth Industrial Revolution, kenmerkt zich door de samensmelting van fysieke, digitale en biologische systemen, wat kansen biedt voor gezondheidszorg, duurzaamheid en efficiëntie, maar ook risico's meebrengt zoals baanverlies, privacykwesties en de kwetsbaarheid van publieke systemen voor maatschappelijk ontwrichtende cyberinbreuken.

De vereniging als platform

Zoals eerder genoemd speelden brancheorganisaties een belangrijke rol door bedrijven te ondersteunen met trainingen en kennisdeling over nieuwe technologieën zoals AI en IoT. Maar ze bevorderden ook samenwerking tussen bedrijven, overheid en onderwijs om innovatie te stimuleren en lobbyden voor regelgeving en standaarden die bedrijven helpen deze technologieën effectief te gebruiken. Daarnaast hielpen ze bedrijven om risico’s zoals cyberveiligheid aan te pakken en promootten ze duurzaamheid door efficiënter en milieuvriendelijker werken te stimuleren. Ze omarmden ook digitalisering in hun eigen communicatie, met 24/7 ‘on demand’ diensten voor leden via apps en online communities.

Andersom veranderde het verenigingslandschap ingrijpend onder invloed van de digitalisering van de samenleving. Steeds meer tijdelijke samenwerkingen, communities en burgerinitiatieven, maar ook formele consortia, zijn ontstaan uit kleinschalige, toegankelijke particuliere initiatieven. Deze begonnen vaak als 'single issue'-projecten via LinkedIn-groepen, WhatsApp-chats of informele samenwerkingen tussen buurtgenoten.. Brancheorganisaties zelf werden hierdoor gedwongen om hun eigen besloten, ‘members-only’ karakter los te laten en potentiële leden en doelgroepen uit de periferie te verleiden op hun ‘member journey’ naar (actief) lidmaatschap.

Op 1 november 2001 nam Mans Lejeune in aanwezigheid van zijn Tonny afscheid van actieve dienst. Hij ontving bij die gelegenheid een speciaal vriendenboek.

Het verhaal van Lejeune

In 2011 werd de Lejeune-gemeenschap opgeschrikt door het overlijden van oprichter Mans Lejeune. Sinds zijn pensionering in 2001 bleef hij actief betrokken bij het bedrijf, onder andere door herdenkingsuitgaven samen te stellen voor jubilerende opdrachtgevers en het kantoorvastgoed te beheren. Mans kon helaas het 50-jarig jubileum van zijn geesteskind in 2014 niet meer meemaken, dat rondom zijn geboortedag werd gevierd met een congres waar ter ere van hem de eerste Mans Lejeune Award werd uitgereikt aan Thuiswinkel.org.

In 2013 behaalde Lejeune voor het eerst het ISO 9001 certificaat. Dit certificaat biedt Lejeune nuttige handvatten om te voldoen aan de steeds hogere compliance-eisen van opdrachtgevers en toezichthouders. Dit succes was mede te danken aan Taco Zevenbergen, kwaliteitsmanager, meeting planner en intern vertrouwenspersoon, die in 2015 overleed na een lang ziekbed.

In 2016 verliet Lejeune het pand aan de Laan Copes van Cattenburch en verhuisde naar een modern kantoorpand aan de Laan van Nieuw Oost-Indië. Dit nieuwe onderkomen biedt tot de dag van vandaag faciliteiten voor vergaderingen, workshops en trainingen. De verhuizing was de laatste grote klus van Lisanne Lejeune, die om medische redenen haar fulltime werkzaamheden moest staken. Ze blijft echter beschikbaar voor hand- en spandiensten, waaronder het jubileum in 2024, precies 10 jaar na de diagnose die haar carrière beperkte, maar haar spirit ongebroken liet.

Foto: inwijding van het pand aan de Laan van Nieuw Oost-Indië in 2016

(wordt vervolgd)

Jules Lejeune

Zes decennia Lejeune Association Management

Lees via de onderstaande links alle blogs: