Verenigingsmanagement in tijden van roerige verandering. Deel 4 – de jaren ’80: toen er een eind kwam aan de geschiedenis

Verenigingsmanagement in tijden van roerige verandering

Welkom op het blog ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum van Lejeune. In aanloop naar het jubileumcongres op donderdag 31 oktober presenteren we een blogreeks waarin we de zes decennia van Lejeune Association Management voorbij laten komen. Per decennium vertellen we iets over de context: de wereldgeschiedenis, economische, maatschappelijke en bestuurlijke ontwikkelingen én hoe ons bureau zich aan de hand daarvan voortdurend heeft ontwikkeld.

Deel 4 – de jaren ’80: toen er een eind kwam aan de geschiedenis

Verdere internationalisering, digitalisering, val van het communisme

Na de turbulente jaren ’70 zette het groeiende bewustzijn over de internationale context van gebeurtenissen zich door in de jaren ’80. De Europese Gemeenschap was in 1973 reeds uitgebreid met drie nieuwe lidstaten (Het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken) en hier kwamen in 1981 Griekenland en in 1986 Spanje en Portugal bij, waarmee het ledental van de Europese Gemeenschap steeg naar 12. Gedurende het decennium werden de eerste stappen gezet richting globalisering. Binnen Europa werd in 1986 de Europese Akte ondertekend die de weg vrij maakte voor invoering van de gezamenlijke Europese markt in 1992. De val van de Berlijnse Muur in 1989, de ineenstorting van het communisme en de opening van het IJzeren Gordijn maakte de weg vrij voor de heropening van de oost-west verbindingen binnen het Europese continent. Op economisch vlak namen multinationale ondernemingen het voortouw als drijvende kracht achter de wereldwijde verbinding en integratie van markten. De opkomst van de personal computer (PC) en de eerste digitale communicatiemiddelen vergemakkelijkte het internationaal zakendoen. Het decennium eindigde in een optimistische vooruitblik op de nakomende periode die door historicus Francis Fukuyama werd verwoord in het essay ‘The End of History’. Brancheorganisaties werkten ondertussen aan het intensiveren van internationale contacten en het ontwikkelen van internationale standaarden.

Afbeelding gegenereerd met Dall-E.

Internationalisering, deregulering en privatisering

De jaren ’80 werden gekenmerkt door een hoge mate van deregulering en privatisering. In een trans-Atlantisch onderonsje zetten de Britse premier Margaret Thatcher en de Amerikaanse President Ronald Reagan internationaal de toon met hun ‘Thatcherism’ en ‘Reaganomics’. In Nederland werd, onder leiding van Premier Ruud Lubbers en Minister van Financiën Onno Ruding, een start gemaakt met de deregulering van de economie na het uit haar voegen barsten van de verzorgingsstaat, die in het voorgaande decennium was opgebouwd. De jaren 80 betekenden de doorbraak van multinationale ondernemingen. Voedings- en genotsmiddelenfabrikanten als Nestlé, Unilever, Procter & Gamble, Coca-Cola en PepsiCo investeerden in de wereldwijde naamsbekendheid van hun merken. In de ontwikkelde westerse markten werden supermarktformules steeds meer de dominante schakel tussen leveranciersketens en consumenten. Amerikaanse technologiebedrijven als Microsoft, Apple en Cisco zetten wereldwijde standaarden neer. Japanse bedrijven als Toyota en Sony expandeerden mondiaal. Door het stroomlijnen van merken en aanvoerketens, het afdwingen van wereldwijde standaarden en het propageren van ‘moderne’ trends en levensstijlen werden de eerste stappen gezet naar globalisering. Brancheorganisaties pakten de uitdaging op om hun leden op dit proces voor te bereiden.

Brancheorganisaties

Het verschijnsel van de terugtrekkende overheid in een steeds meer integrerende internationale markt bood nieuwe kansen voor brancheorganisaties maar ook risico’s. Kansen omdat zij de lacunes konden opvullen die overheden lieten vallen door middel van zelfregulering, samenwerking, kennisdeling, het opzetten van accreditatie- en erkenningsregelingen en het helpen van leden bij de implementatie van wettelijke maatregelen. Maar ook risico’s omdat hun leden belandden in een steeds competitiever en complexer speelveld. Dit leidde tot een herijking van de verhouding tussen nationale en Europese brancheorganisaties.

Een belangrijk speerpunt voor de internationale brancheorganisaties binnen Lejeune in de jaren ’80 was het leggen van verbindingen tussen de nationale sectoren. Naast het opstellen van normen en standaarden werd gewerkt aan het in kaart brengen van sectoren, het meertalig informeren van leden en het opstellen van ‘dictionairies’ en ‘glossary of terms’, waarbij de belangrijkste termen en begrippen voor de sector in de belangrijkste talen werden uiteengezet. Hoewel er nog geen gemeenschappelijke voertaal was, werd er op deze manier wel gewerkt aan een gezamenlijke taal in overdrachtelijke zin.

Het jaarcongres – slechten van cultuur- en taalbarrières

Het jaarcongres van de federatie was inmiddels een vast uitje geworden voor ondernemers, met name directeur-eigenaren van familiebedrijven in de nog steeds gefragmenteerde Europese markt). Zij werden vaak vergezeld door hun partners en soms kinderen. Het congres vond plaats op exotische locaties en voordelige vluchtschema's werden gebruikt, waarbij werk en plezier werden gecombineerd. Dit droeg bij aan het opbouwen van vriendschappen, zakelijke relaties en gedeelde herinneringen, hoewel taal- en cultuurbarrières aanwezig bleven. De federatie besteedde een vermogen aan tolken en apparatuur, en sprekers werden om die reden vaak gevraagd langzamer te praten. Een anekdote vertelt hoe deelnemers na de lunch bij het zwembad bleven omdat hun headsets daar nog bereik hadden – ‘Zwembadgate’ was geboren

Groeiend milieubewustzijn

foto: The limits of growth: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Limits_to_Growth">wikipedia commens</a> — foto: The limits of growth: wikipedia commens

Het rapport ‘Limits to Growth’ van de Club van Rome had na de verschijning in 1972 wat incubatietijd nodig, maar in 1980 begon het ook impact te hebben. In 1982 werd in Nederland een Ministerie voor Milieu opgericht (later opgegaan in het ministerie van VROM, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu) en introduceerde de overheid het Nationaal Milieubeleidsplan (NMP). Na enkele schandalen werd in 1986 de Wet Bodemsanering van kracht. Activistische organisaties als Greenpeace, Milieudefensie en diverse lokale, regionale en landelijke milieufederaties hielden de druk op de ketel bij overheden en het bedrijfsleven. In 1989 werd met de Meerjarenafspraak Energie-efficiency de eerste Milieubeleidsovereenkomst gesloten, een afspraak tussen de overheid en het bedrijfsleven over een meer gestructureerde gezamenlijke aanpak van milieuproblemen. Dit bleek een doorbraak in het denken en doen inzake publiek-private samenwerking, en brancheorganisaties speelden hierin een belangrijke rol.

Technologische innovatie

In de jaren '80 werden de eerste stappen richting digitalisering gezet. Early adopters liepen rond met grote mobiele telefoons, en Tim Berners Lee ontwikkelde het World Wide Web. Personal computers van IBM, Commodore, HP en Apple kwamen op de markt, en Microsoft lanceerde MS-DOS. De LP werd vervangen door de CD, en Sony introduceerde de Walkman en Discman. Op YouTube zijn nog steeds video's te vinden over de reacties op deze snel veranderende technologie. De digitalisering ging hand in hand met de verschuiving naar een diensteneconomie. Bij Lejeune werd het kantoor aan de Laan Copes van Cattenburch 79 (waarnaar het bureau eind jaren ’70 was verhuisd) gemoderniseerd, waarbij typmachines werden vervangen door Rank Xerox typcomputers (met floppy disk drive!), de telex door een fax, en een kopieerapparaat de stencilmachine verving.

Politiek-maatschappelijke ontwikkelingen

Aan het begin van het decennium vroegen grote politieke en maatschappelijke zorgen de aandacht van het publiek. Op 29 oktober 1983 vond in Den Haag een massabetoging plaats tegen de stationering van kruisraketten in Nederland. Het is met 550.000 deelnemers nog altijd de grootste demonstratie ooit in Nederland gehouden. Op 13 juli 1985 vond in Londen en Philadelphia het popfestival Live Aid plaats, een van de grootste mediaspektakels die de wereld ooit had gezien. Het festival vestigde de aandacht van de wereld op de rampzalige gevolgen van de hongersnood in Afrika. Geopolitiek werd met de Europese Akte uit 1986 de kiem gelegd voor de Europese Interne Markt, die in 1992 van kracht zou worden. De val van de Muur in 1989 leidde tot de hereniging van Duitsland in 1990. In Nederland zorgde de grootschalige immigratie vanuit Suriname en de Nederlandse Antillen voor een groeiende diversiteit van de Nederlandse samenleving en debatten over integratie en multiculturalisme.

Een persoonlijk verhaal

Mans’ beide dochters kwamen het team van Lejeune versterken. Astrid ging, als bereisde jonge twintiger met ervaringen in de VS en Italië, enkele internationale organisaties ondersteunen. Lisanne deed datzelfde voor enkele nationale opdrachtgevers en combineerde die functie met haar drukke trainingsschema voor het Nederlands dameshockeyelftal, dat ook toen al tot de wereldtop behoorde. Terwijl jongste zoon Mans eindexamen deed, verrichtte oudste zoon Jules in zijn studietijd in de zomermaanden hand- en spandiensten door het maken van statistische rapportages die, bij gebrek aan Excel, nog met de hand moesten worden doorgerekend. Ook ‘boven op zolder’ zat de boekhouding dagelijks driftig de kassarolletjes op de rekenmachine vol te tikken voor de debiteuren- en crediteurenrapportages.

De drukke agenda van de zelfstandige ondernemer Mans ging soms ten koste van het gezinsleven, maar moeder Tonny had de zaakjes thuis goed op orde. Samen trokken zij, buiten werktijden op sportief en bestuurlijk vlak, op bij hockeyvereniging HGC in Wassenaar, destijds zowel bij de dames als de heren goed voor een vaste plek in de top drie van Nederland. Tonny leidde als coach de reservedames diverse malen naar de landstitel, en als bestuurder was zij de initiator van de playoffs bij de dames, een succesnummer dat nog altijd het seizoensslot van de hockeycompetitie met veel publiek opluistert. Als voorzitter van de club bracht Mans zijn netwerk en bestuurlijke ervaring uit de brancheorganisaties naar de sportwereld. Samen legden ze de kiem voor de gloriejaren van de vereniging.

Jules Lejeune

(wordt vervolgd)

Verenigingsmanagement jaren ’80: er kwam een eind aan de geschiedenis